Forfatter og journalist John Hustad har vært en måned i Australia. Oppholdet har gjort en hellig overbevist om at den europeiske velferdsmodellen vil overleve i Australia, men at den er tapt i Europa.
Forklaringen fra Hustad er kort og godt at Australia er «ein verkelig nasjon», de har rett og slett tatt ansvar for sin egen skjebne, skriver han på NRK Ytring.
Og ja, Australia er eit sterkt nasjonalistisk land. 26. januar er det Australia Day. Dei feirar at den fyrste fangekolonien med den fyrste guvernøren kom til Australia den datoen i 1788. (Nei, dei aller, aller fleste i Australia er ikkje etterkomarar av fangar, det var berre 160.000 gjennom knapt 80 år som vart sendt dit, og dei vart i hovudsak godt handsama og vart nyttige borgarar.) På radioen går reklamane for dagen jamt, ei rekkje kjendisar og politikarar inkludert statsministeren og leiaren for opposisjonen les opp appellar: Vi vil at du skal tenkja over kva det er som gjer Australia stort, «why you really love your own country!»
Lat oss vera ærlege: Ein slik bodskap frå norske politikarar frå alle parti eller norske kjendisar av ulike sjatteringar, hadde kalla på kaldfliren her heime. Sjølv hadde eg berre rista på hovudet. Og, har eg mistanke om, den same kaldfliren hadde vore norma i dei fleste vesteuropeiske land. Særleg hadde hovudristinga vore stor om EU hadde køyrt ein liknande kampanje, naturleg nok sett i lys av at sju av ti veljarar i EU no meiner dei felles europeiske politikarane gjer ein elendig jobb for dei som dei er satt til å representera.
Begrepet «nasjonalisme» har fått en elendig klang i Europa, men til gjengjeld er gjenklangen av den mørke delen av historien høyst levende. Dette skrev for øvrig danske Ralf Pittelkow glimrende om i sin bok «Forsvar for nasjonalstaten» (2004), der han nettopp filleristet oss europeere for å la oss styre med av de såkalte globalistene, der alt er like viktig, for ikke å si riktig, og der vi jubler for andres kulturer og knapt tør å tenke at vi kanskje har noen kultur selv også. Og skulle vi ha det, så er den neppe noe å rope hurra for. I Norge gjør vi nå det likevel da, roper hurra altså, men stort sett bare på 17.mai. Selv om vi de siste årene har fått den tilbakevendende debatten om andres flagg eller ikke på Norges nasjonaldag. Ikke uventet er del av argumentasjonen at det er en «menneskerett» å hedre både sin opprinnelseskultur og sitt bostedsland, og en hyllest til det flerkulturelle Norge.
FNs menneskerettigheter versus den europeiske menneskerettighetskonvensjonen (EMK)
Den som har prøvd å nøste opp i alle de rettighetskonvensjoner – med tilleggsprotokoller – som produseres og vedtas, vet at det er et langt lerret å bleke. I Australia har de en annen innretning:
Frå ein liberal europeisk ståstad kan Australia trass i den avslappa stemninga verka som eit kaldt og kynisk land, som eit land som er seg sjølv nok. Jau då, Australia har engelsk common law, altså seier dei at menneskerettane er dei same som i Storbritannia og at kvar sak skal vurderast på individuelt grunnlag, dei har og forplikta seg på FNs menneskerettar.
Så er då også FN svært nøgde med Australia. Berre eitt land skårar konsekvent høgre enn Australia på FNs levekårsindeks: Noreg. Og FN, trass i nokre kritiske merknader no og då, seier i tillegg at landet ligg heilt i verdstoppen når det gjeld menneskerettar.
Men: Australia svarar i praksis berre andsynes seg sjølv. FN har ingen reell makt, dei har ingen endeleg domstol. FNs menneskerettsfråsegn og flyktningkonvensjonar vert tolka av det australske rettsapparatet. Australia er heller ikkje medlem av eit system som det europeiske, det finst ikkje noko som Den europeiske menneskerettsfråsegna (EMK) eller Den europeiske menneskerettsdomstolen (EMD). Noko sånt er heller ikkje aktuelt.
Det får konsekvensar, til dels store konsekvensar. Medan eg har vore i Australia, har det vore to store debatt-tema: innvandring/islam og skulepensumet. Den nyvalde liberale – eigentleg konservative – regjeringa meiner at den førre Arbeidarparti-regjeringa har lagt altfor sterk vekt på skapa dårleg samvit i borna. Som statsminister Tony Abbot seier det:
Vi er ein del av Vesten, som har skapt det som er godt i verda. Her i Australia har vi på basis av vestlege verdiar, skapt verdas beste samfunn. Det skal vi ikkje ha dårleg samvit for. Det skal vi vera stolte over. Og det må elevane verta klåre over.
Dårlig samvittighet er derimot en langt mer kjent tilstand i Norge. Som «verdens rikeste land» er vi tilnærmet forpliktet til å gi avkall på vår egen nasjon, om vi skal tro de mest hardcore humane. At vi er så heldige å bo, eller endog være født i Norge, bør gi oss så dårlig samvittighet at vi bør gi opphold til alle som ønsker det – og vi må for all del ikke dra i gang noen debatt om «norsk kultur». For hva er nå det liksom? Matpakke og utedo? Ja, og så 17.mai da.
I Australia er de unge bevisst hvilket land de lever i og hvilken nasjon de tilhører, mener Hustad. Likevel støtter Hustad statsminister Abbots påminnelse til ungdommen at ivaretakelsen av de vestlige verdiene har gjort Australia til verdens beste samfunn – noe en skal være stolt av. For, som Hustad sier, «landet er ikkje utan trugsmål.»
Og trugsmålet australiarar flest og tryggingsapparatet spesielt er svært opptekne av, er Indonesia, som er eit av verdas mest folkerike land, som har flest muslimar og som kanskje er ei av verdas komande økonomiske stormakter. Australiarar flest og med dei politikarane vil enkelt og greitt halda folk frå det landet på armlengds avstand og nekta Indonesia påverknad i Australia.
Det er ikkje lett. Indonesia ligg berre nokre mil frå Australia og har med sine 250 millionar innbyggjarar ti gonger så mange menneske. Dessutan er det bygd på heilt andre verdiar enn dei vestlege som Abbott og mange andre held fram. Litt vel enkelt sagt: For mange australiarar er Indonesia det Sovjetunionen var for nordmenn flest under den kalde krigen: Fienden og eit døme på kvar vi ikkje skulle.
Haldninga til Indonesia har fleire implikasjonar. Den fyrste er at Australia ikkje ynskjer lågkvalifiserte innvandrarar frå landet spesielt, og – for å seia det rett ut – særleg mange muslimar generelt. Som Abbot svara då ei eldre kvinne sa til han at ho ikkje ville at islam skulle få makt i Australia:
Eg forstår kva du seier, og som eg har sagt før: Det verkeleg viktige er å gjera grensene trygge og på den måten vil folk verta lukkelegare i forvissinga om at dei rette folka kjem til landet vårt.
Eg har aldri opplevd så mykje snakk om islam mellom vanlege folk og politikarar og i avisene som i Australia. Og det er angsten som dominerer. Retorikken er rett nok ulik mellom Dei liberale og Arbeidarpartiet, men politikken er lik.
Det var den førre statsministeren, Kevin Rudd frå Arbeidarpartiet, som godkjende at både telefonen til den indonesiske presidenten, Susilo Bambang Yudhoyono og telefonen til kona hans skulle avlyttast, og korkje Abbott eller Rudd var viljuge til å be om orsaking for dette.
Og dei har båe lova å stogga alle freistnader på smugling av innvandrarar via båt. Som både Rudd og Abbott sa under valkampen i fjor med heilt likelydande ord: «Ingen innvandrar skal koma til Australia via båt». Båe meiner det at det internasjonale asylregimet har brote saman. Politikken har lukkast. Medan eg har vore i Australia har det ikkje kome ein einaste båtflyktning til landet.
Men hvordan klarer Australia det som Europa ikke klarer – nemlig å stanse det umenneskelige systemet med båtflyktninger? Dertil iverksatt og ivaretatt av menneskesmuglere på fartøyer som gjør selve turen til en ferd på liv og død. Et system som indirekte støttes av en rekke av dagens konvensjoner. For klarer du bare å ta deg til Europa, så kan inngangsbilletten være sikret. For eksempel har Dublin III-forordningen (iverksatt fra 1.januar i Norge) gjort det enklere for enslige asylsøkerbarn å få opphold i land i Europa der de har familie fra før. Altså enda en gulrot til å overlate barna dine til menneskesmuglere.
I Australia er derimot talen klar: Ingen asylsøker som kommer sjøveien får opphold i Australia. Case closed. Men strategien er de tause om:
Vel, det (hvorfor det ikke kommer noen båtflyktninger, min anm.) veit vi ikkje sikkert, sidan Abbot seier at «Australia er i ein lågintensiv krig med menneskesmuglarane, og i ein krig fortel ein ikkje om strategien.» Men det som openbert går føre seg, er at den australske marinen som patruljerer og overvaka havområde mellom Australia og Indonesia konstant, enkelt og greitt sender alle båtar attende, noko utsegner frå båtflyktningar i Indonesia vitnar om.
Kritikken mot denne politikken frå Arbeidarpartiet er ikkje at den går føre seg, men at den er løynd. Men ingen frå Arbeidarpartiet har kritisert Abbot for å seia at «Australia har enkelt og greitt ikkje råd til å taka mot desse menneska om vi skal halda på vårt velferdssystem» – naturleg nok sidan det berre er eitt år sidan at Rudd sa at : «Ein kvar asylsøkar skal vita at om han kjem med båt til Australia, så har han ingen sjanse for å få opphald som flyktning i Australia.»
Statistikken er slåande. Trass i at Australia er nabo det landet i verda som har flest muslimar, og eit land med langt lægre levestandard, så er berre vel 2 prosent av folkesetnaden muslimar, viser den siste folketeljinga, og langt dei færrast har indonesisk bakgrunn. Bak ein slik statistikk ligg det sjølvsagt ein medviten politikk.
Kvote og lukkede mottak
Australia har altså enkelt og greit gjort det som Fremskrittspartiet (FrP) ønsker, eller i alle fall ønsket før de kom i regjering, nemlig å sette en kvote for hvor mange flyktninger de vil ha. Ifølge Hustad er tallet på om lag 10 prosent av nettoinnvandringen til landet per år. De aksepterer asylsøknader fra utlandet via FN-systemet og visumsøknader, og tar imot kvoteflyktninger. I 2012 var tallet 13.000 av en samlet innvandring på vel 130.000. Dette er som om Norge skulle ha tatt imot 2.500 kvoteflyktninger og asylanter, men vi tar imot om lag 10.000, skriver Hustad.
Så har Australia gjort det som FrP snakket høyt og lenge om før valget, nemlig lukkede mottak. Eller «fengsler» som politiske motstandere og journalister raskt omdøpte det til.
Kva gjer så Australia med dei asylsøkjarane som kjem til landet? Dei set alle i interneringsleiarar eller «lukka mottak», som det vert kalla i Noreg, og desse ligg på stillehavsøyar, i hovudsak på Papua Ny-Guinea, eit land dei betaler for dette. Kva meiner vi om slike mottak i Noreg? «Det ville ikke løse problemene», som VG skriv på kommentarplass.
Men faktum er at det løyser problema i Australia, og det utan at landet møter noko form for sanksjonar frå omverda. Australia vel å taka ansvaret for eigen innvandringspolitikk, det er dei og berre dei som har ansvaret.
Generelt er Australia eit av verdas mest liberale innvandringsland, ingen vestlege land har gått gjennom ein så stor folketalsauke som Australia etter krigen, ei firedobling, og over ein fjerdedel av alle innbyggjarar som bur i Australia, er fødde i utlandet, som er høgst i verda. Alle kan i utgangspunktet søkja om å få koma til Australia, men då må ein gå gjennom ei kvalifiseringsrunde og syna at dei har formelle og reelle kunnskap som Australia meiner dei har bruk for.
Tenk om
Hustad tilkjennegir at han liker seg i Australia, han kjenner seg rett og slett hjemme politisk, for av en eller annen grunn har det seg slik at den politikken som visstnok er umulig å føre i Norge (eller EU for saks skyld), er normen i Australia.
Hva mener de så om Europa? Lite, om vi skal tro Hustad.
Kva meiner så folk i Australia om Europa? I grunnen nokså lite. Det som vert skrive i avisene eller sagt til meg av folk her nede, handlar om Europas problem med demografi, velferdsstat, aldring og import av ufaglærte med eit anna verdisyn enn det vestlege. Den angsten som vi har så store vanskar med å setja ord på her heime, både i Noreg og i EU, er daglegdags tale her nede.
Og det underlege er kor brei semje det er om den australske innvandringsmodellen. I eit forsvar for den store immigrasjonen til Australia, skriv Ross Gaurnat, Australias mest kjende økonom og ein kjend støttespelar for Arbeidarpartiet, i boka Dog Days at grunnen til at Australia er så egalitært og så godt å leva i, er at landet i motsetnad til USA stort sett ikkje tek mot ufaglærte som konkurrer ut arbeidarklassa, og at det gjer landet sterkare og meir innovativt.
Det er kanskje ein utopisk tanke, men tenk om vi i Noreg kunne ha ført eit liknande politikk, at vi i hovudsak tok vår bør gjennom FN-systemet, oppretta asylleiarar i den tredje verda og nekta menneskesmuglarane profitten, og det var det?
Hustad kan ikke, ett syn som jeg støtter, forstå hva som er rimelig med dagens asylsystem, der Sverige og Norge tar en enormt større bør enn alle andre vestlige land, samtidig med at bare et lite mindretall av EU-statene følger FNs tilrådninger. For de fleste statene som tilsluttet seg EMK ser bare på EMD som rådgivende og ignorer dommer derfra når det passer seg. «Sanninga er at det ikkje finst eit reelt internasjonalt asylsystem. Dei aller, aller fleste gjer det dei meiner tener eigne nasjonale interesser best,» slår Hustad fast.
Hvorfor ignorerer Norge hva som er best for oss? Hvorfor har våre politikere bare visjoner de månedene valgkampen er i gang, men ellers så virker vi lite lysten på både å diskutere norsk kultur, nasjonale verdier eller bærekraft, økonomisk eller kulturelt. Sistnevnte er vel tilnærmet som et skjellsord og førstenevnte (økonomisk) må for all del ikke sette i sammenheng med innvandring. Flere og flere begynner å forstå at velferdsnasjonen Norge synger på siste verset, mens Australias grep gjør at de vil beholde systemet lenger enn oss:
Noreg er eit ekstremt unnatak i verda, og verda verte ikkje noko betre av at vi vel å ignorera kva som er best for oss. Australia viser at ein nasjonal politikk er mogleg, og landet er kanskje det landet i verda med dei beste levekåra og har tvillaust eit svært robust demokratisk system, og gjennom ein politikk tufta på nasjonale interesser og berekraft verkar dei stabliserande på regionen.
Noreg, staten og innbyggjarane bør innsjå at vi ikkje er stort nok eller sterkt nok som land til å halda oss med ein heilt annan flyktning- og asylpolitikk enn stort sett alle statar i verda. Vi er no verdas fremste innvandringsland, systemet vårt er ikkje laga for dette.
Men det store paradokset for meg er at Australia er så oppteken av å understreka sin europeiske arv og sitt vestlege opphav samstundes som dei fører ein heilt annan politikk enn kva vi gjer i Europa. Ein ting er eg sikker på, trass i dei låge skattane, trass i den konservative politikken og det nasjonalistiske retorikken: Velferdsstaten vil leva lenger i Australia enn i EU og i Noreg.